Prof. Dr. Yavuz Tekelioğlu, istekli bir araştırma ağı olarak Antalya’da 2012 yılında kurulan YÜCİTA’nın, Türkiye’de ülkü bir coğrafik işaret sistemi oluşturulması misyonuyla gayret gösterdiğini söyledi. Prof. Dr. Tekelioğlu, her yıl milletlerarası iki çalıştay yaptıklarını, şu ana kadar 3’ü Fransızca, birer de İngilizce ve Türkçe, toplam 5 kitap yayımladıklarını açıkladı.
2020’de tescil rekoru
Türkiye’de coğrafik işaret tescili açısından 2020’nin çok verimli geçtiğini belirten Prof. Dr. Tekelioğlu, 31 Aralık 2020 tarihi prestijiyle tescil edilen 631, müracaatta 695 eser bulunduğunu belirterek, “695 müracaatın 448’i 2020’de yapıldı. 2020’de 162 eserin coğrafik işaret tescili gerçekleşti. 2017’deki 117 tescil sayısı rekoru geçilmiş oldu. Lakin maalesef tescillerde üreticilerimizin hissesi fazla değil. 2017’de 117 tescilden biri, 2020’de 162 tescilden 5’i üretici birliklerine ait” dedi.
Tescillerin yüzde 80’ini kurumlar oluşturuyor
Sistemin üreticiler için geliştirildiğini, maddede üreticilere öncelik tanındığı halde, üreticilerin örgütlü olmadığı için sistemde yer almadıklarını vurgulayan Prof. Dr. Tekelioğlu, “Tescillerin yüzde 80’ini oda, borsa, belediye, kaymakamlık ve özel yönetimler alıyor. Bunlar üretici kurumlar değiller, fakat bu eforlarını destekliyoruz. En azından ulusal kıymetlerimize sahip çıkmak açısından. Zira eser, tescil edilerek, haksız rekabete karşı korunuyor. Fakat sonraki evrelerde maalesef Türkiye sınıfta kaldı” diye konuştu.
Tesciller katma kıymet yaratmıyor
Türkiye’de tescillerin katma bedel yaratmadığını açıklayan Prof. Dr. Tekelioğlu, coğrafik işaretlerde yönetişimin tanınmadığını, alınan tescillerin büyük oranda duvarlara asılı kaldığını anlattı. Prof. Dr. Tekelioğlu, “Örneğin Malatya kayısısı 7 Temmuz 2017’de AB tescili aldı. Lakin birebir yıl fiyatı yüzde 35 düştü. Yani ortada katma kıymet yok. Zira yönetişim bilinmiyor, yönetişim ve kontrol coğrafik işaretlerde çok kıymetli. Coğrafik işaretler bir sac ayağına emsal. Tescil, yönetişim ve kontrolden oluşur” diye konuştu.
Yönetişim ve kontrol aşamaları
Coğrafik işaretlerde birinci etap olan tescilin en kolay ve sistemin en fazla yüzde 10’unu kapsadığını belirten Prof. Dr. Tekelioğlu, temel hissenin yönetişim ve kontrolde olduğunu vurguladı. Tekelioğlu, “Denetimsiz bir coğrafik işaret sistemi düşünülemez. Kontrol coğrafik işaretlerin meşruiyetidir. 2019’da çok olumlu bir gelişme oldu ve Tarım Orman Şurası sonuçlarında 38’inci unsurda, coğrafik işaretlerde yönetişim ve kontrol konusunda gerekli yasal düzenlemelerin yapılacağı bahsediliyordu. Bir yıldan fazla vakit geçti rastgele bir gelişme yok. Hasebiyle sistemi oturtamadık” dedi.
‘Coğrafi işaretlerde Türkiye sınıfta kaldı’
1995’ten beri bütün gayretlere karşın sistemde başarılı olunamadığını lisana getiren Prof. Dr. Tekelioğlu, “Onun için coğrafik işaretlerde Türkiye maalesef sınıfta kaldı diyorum. Bu yıl çok şey bekliyoruz. En azından yönetişim ve kontrolde gerekli adımların atılması lazım. Aksi takdirde sistem yürümez. Yapılması gereken çok kıymetli bir bahiste üreticileri sisteme entegre etmek durumundayız. 10 Ocak 2018’de coğrafik işaretlerde amblem kullanma zaruriliği getirildi. Tüketicilerimiz hala coğrafik işaretleri ve amblemleri tanımıyor” diye konuştu.
AB tesciline karşın fiyatı düştü
Bu hususta hiçbir kamu spotu olmadığını vurgulayan Prof. Dr. Tekelioğlu, “Böyle giderse esasen coğrafik işaretler doğmadan ölmüş olacak. Tüketiciler coğrafik işaretlere inancını yitirecek ve dehşetli bir itibarsızlaştırma olacak. Bu milletlerarası seviyede de olacak. Malatya kayısısının fiyatının hem de AB tescilinden sonra yüzde 35 düşmesi, bir manada AB logosunun da itibarsızlaştırılması demek. O yüzden yönetişimi kesinlikle gündeme almak lazım. Maddede tescil sahibinin tescilden doğan hakları belirtildiği halde sorumlulukları hiçbir kararda yer almıyor. Bir husus halinde yasaya ek edilmeli” dedi.
Bu potansiyel hiçbir ülke yok
Kontrolde de sonuncu sonuca ulaşılamadığına dikkat çeken Prof. Dr. Tekelioğlu, yönetişimden sonraki adım olan kontrolün AB normlarına nazaran büsbütün bağımsız, tarafsız ve donanımlı özel sertifikasyon kuruluşlarınca yapılması gerektiğini anlattı. Organik tarımda bunun çok düzgün yürüdüğünü de belirten Prof. Dr. Tekelioğlu, şunları söyledi:
“Ona emsal bir şey kesinlikle yaşama geçirilmelidir. 2021 için bunlar yapılırsa Türkiye için büyük açılımlar olacaktır. Zira coğrafik işaretler Türkiye’de çok harika bir alan. Türkiye’nin coğrafik işaret potansiyeli dünyanın hiçbir ülkesinde yok. Türkiye’nin bu alandaki zenginliği düzgün bir coğrafik işaret sistemiyle taçlandırılmalı. Uygun işleyen ülkü bir coğrafik işaretler sisteminin yaşama geçirilmesi, Türkiye’ye sosyo ekonomik, kültürel açılımlar sağlayacaktır. Türkiye petrol aramasın, petrol burada, lakin bunları kıymetlendirmemiz lazım. Pandemi tarımın değerini bir defa daha gösterdi. Önümüzdeki devirde coğrafik işaretler çok daha kıymet